Laboratuvar Çalışanlarının İş Sağlığı ve Güvenliği

Laboratuvar Çalışanlarının İş Sağlığı ve Güvenliği

Doç. Dr. Cemil AYDOĞDU Hacettepe Üniversitesi Fen Bilgisi Eğitimi Ana Bilim Dalı

Laboratuvarlar iş yeri olarak tehlikeli iş yerleri arasında yer alıyor. Bu yerlerde çalışanların, potansiyel tehlikeyi ve acil durumlarda ne yapacaklarını bilmeleri gerekiyor.

Laboratuvarlar çalışma alanları açısından tehlikeli kabul edilen yerlerden biri olarak görülüyor. En başta ortaokullar, liseler ve üniversitelerde yer alan laboratuvarların kullanımı, iş hayatında da çalışanları tehlikelerle karşı karşıya getirebiliyor. Bu yüzden laboratuvarda tehlikelere karşı alınması gereken önemlerin bilinmesi önem arz ediyor.

Laboratuvar ve Laboratuvar Güvenliği

Genel anlamı ile bünyesinde çeşitli maddeler, alet, cihaz ve tertibatlar kullanılarak deneysel çalışmalar yapılan, testler, analiz ve araştırmalar yürütülen ve çeşitli gözlemler yapma olanağı sağlayan yerlere laboratuvar denir. Geçen yüzyılda laboratuvarlar gittikçe artan bir hızla çoğaldı. Bunun sonucunda her bilim dalına ait laboratuvarlar kuruldu. Fizik, kimya ve biyoloji laboratuvarları ülkemizde hemen her lise ve ortaokulda mevcut olup, üniversitelerimiz bünyesinde yüksek ihtisas laboratuvarları da bulunuyor. Keşif ve buluşların çoğalmasının yolu laboratuvarların sayısının artması, içlerinin de zengin ve modern ekipmanlarla donatılmasıyla gerçekleşebilir.

Laboratuvarlarda yapılan deneysel etkinliklerde ya da hazırlanan çalışmalarda, araç ve gereçlerle beraber makine ve donanımlara yönelik olarak meydana gelebilecek tehlikelere karşı önlemler alma, aksayan durumları belirleme ve daha iyiyi düzenleme adına sorunlara bilimsel yöntemlerle yaklaşma sürecine laboratuvar güvenliği deniliyor. Laboratuvar kullanım tekniği ise laboratuvarda yapılan deneysel etkinliklerde çalışanların ve araçgereçlerin güvenliğinin sağlanmasını amaçlayarak, kullanılan araçgereçlerin, kimyasal maddelerin teknik özelliklerine ve kullanım tekniklerine uygun bilimsel yöntemlerle yaklaşma sürecini çalışanlara kazandırıyor.

Laboratuvarlar iş yeri olarak tehlikeli iş yerleri arasında yer alıyor. Bu yerlerde çalışanların, potansiyel tehlikeyi ve acil durumlarda ne yapacaklarını bilmeleri gerekiyor. Çalışan kişinin ve çalışma materyalinin korunması için; çalışma sırasında belirli laboratuvar kurallarının, yöntemlerin, altyapı ve cihazların kullanılması gerekiyor. Laboratuvar ortamında çalışanların sağlık ve güvenliği için temel güvenlik kurallarına uyulması büyük önem taşıyor.

Laboratuvarlarda kazaların önlenmesi için bazı önlemlerin alınması gereklidir. Bu önlemler şöyle sıralanabilir:

• Laboratuvarda mutlaka önlük ve eldiven giyilmeli, korucu gözlük takılmalı, giysiler tehlike oluşturmayacak şekilde giyilmelidir.

• Laboratuvarlara yangın çıkış kapıları konulmalıdır. Bunlar yönlendirmelerle gösterilmelidir.

• Laboratuvarda havalandırma sistemi çok iyi olmalıdır. Laboratuvarın içinde veya yanında havalandırmalı bir oda bulunmalıdır.

• Laboratuvara mutlaka bir çeker ocak yerleştirilmelidir. Çeker ocaklar kapılardan ve havalandırma sisteminden uzakta ve laboratuvarda trafiğin en az olduğu yerlere kurulmalıdır. Çeker ocaklar kimyevi maddelere ve çeşitli buharlara dayanıklı malzemeden yapılmalı, çekme sisteminin sürekli bir hava akımını sağlayabilecek kapasitede ve 24 saat çalışabilir durumda olması gerekmektedir. Çeker ocaklar laboratuvar ortamında zararlı kimyasallara maruz kalmayı önlemek için tasarlanmıştır. Standart çeker ocakların kullanımı daha düşük riskli kimyasal kullanılan laboratuvarlarda tercih edilebilir. Hidroflorik, perklorik ya da sıcak konsantrasyondaki mineral asitlerin kullanımında “yüksek performans” spesifik çeker ocakların kullanımı gerekmektedir.

• Laboratuvarda çalışma sırasında çalışmanın öncesinde ya da sonrasında oluşabilecek tehlikelerin belirlenmesi ve önlenmesi veya oluşma olasılıklarının en aza indirilmesi için, bilimsel yöntemlere dayanarak insan sağlığı için güvenli çalışma koşulları sağlanmalıdır. Güvenli çalışma koşullarının sağlanması için, bir laboratuvar güvenlik programı hazırlanmalıdır. Güvenlik programları insan sağlığını ve kimyasal maddeleri tehlikelerden korumanın yanında kaza ile oluşabilecek zaman kayıplarının ve maddi zararların önlenmesini ve verimli çalışmaya olanak sağlar. Bundan dolayı, alınan tüm önlemlere rağmen laboratuvar ortamında oluşabilecek sağlık sorunları göz önünde tutularak bir ilk yardım çantası hazır bulunmalıdır.

• Laboratuvarda yapılan çalışmalarda kullanılan kimyasal maddelerin çoğu sağlığa zararlıdır ve bu kimyasalların özelliklerinin tanınması sağlık açısından önemli olduğu kadar çalışma esnasında yapılan herhangi bir kaza sonrasında yapılacak ilkyardımın saptanması açısından da önemlidir. İnsan sağlığına zararlı başlıca kimyasallar şunlardır: Ağır metaller, aromatik nitro bileşikleri, aldehitler, alkali metaller, alkali tuzları (NaOH, KOH), amonyak, benzen, cıva, fenoller, karbon tetra klorür ,klorlu hidrokarbonlar, metil alkol, toluen vb.

• Laboratuvar her zaman temiz tutulmalıdır. Laboratuvar temizliği gerekli tüm kurallara uyularak yapılmalıdır.

• Etiketlemede mumlu kalem, suda eriyen mürekkepli kalem kullanmaktan, kısaltmalardan maddenin ismini yazmaktan, sadece formülünü yazmaktan, numara vermek veya kodlamaktan kaçınılmalıdır.

• Kimyasal Maddelerin Stoklanması kurallara uygun yapılmalıdır.

• Laboratuvarlarda yeterli sayıda değişik yangın türlerine karşı yangın söndürme cihazları bulunmalı ve bunların hangi yangın tipi için kullanılacağı belirtilmelidir.

• Su, elektrik, havagazı, hava boruları ve bunların vanaları değişik renklerde boyanmalı ve hangi rengin hangi boruya ait olduğunu gösteren bir levha laboratuvarın görünür bir yerine asılmalıdır.

• Elektrik ve gaz devrelerini kapatan şalter ve vanaların yerleri herkes tarafından bilinmesi için işaretlenmelidir.

• Laboratuvarlarda acil durumlarda kolayca ulaşabilecek duş ve yangın battaniyeleri bulunmalıdır.

• Çözücüler hiçbir zaman lavabolara dökülmemeli, değişik özellikteki çözelti atıkları toplama bidonlarında toplanmalıdır, atık toplama bidonları ve çöp kutuları her akşam boşaltılmalıdır.

• Laboratuvarda ateş kullanmadan önce etrafta alev alabilecek maddelerin bulunup bulunmadığına dikkat edilmelidir. Hava gazı veya doğalgaz ve diğer gaz hortumları sık sık kontrol edilmeli, çatlaklar görüldüğünde hortumlar hemen değiştirilmeli; bu hortumlar alevle temasta bulunmamalıdır.

• Laboratuvarın ana gaz vanasının yeri laboratuvar personeli tarafından bilinmelidir. Laboratuvara ana gaz vanasının yerini belirten ikaz işaretleri konmalıdır.

• Yanıcı maddelerin kullanıldığı deneylerin çeker ocakta yapılmalı, alev alıcı sıvıların damıtılması kum tepsisinin kum banyosu üzerinde yapılarak muhtemel bir yangın esnasında ateşin etrafına yayılması ihtimali azaltılmalıdır.

• Yangın söndürme cihazları laboratuvar ve koridorlarda bulunmalıdır. Laboratuvar personelinin bunların yerini ve hangi tip yangın söndürme cihazının hangi yangında kullanılacağını bilmesi ve buna göre eğitilmesi gerekmektedir.